![]() |
Foto: espesial/Google |
Hakerek nain: Francisco José de Almeida
Email: franciscoqeqe754@gmail.com
Hakerek nain la reprezenta instituisaun
ne’ebé haknaar an ba.
Realistiku
tebe-tebes hare fenómenu sira ohin loron nian mak observa liu husi, sosiál
media, diskusaun iha fatin oin-oin, kafé, dalan ninin,opiniaun públiku, hirak
ne'e hotu forma ema nia mentalidade ba diskusaun mak nakloke liu tan kona-bá
Konflitus ne'ebé mosu iha estranjeiru.
Konflitu
sira-ne’ebé relativamente foin-sae sira-hasoru sempre "arte marsial" la'ós seluk.
Hanoin klean fali tinan 10 ba kotuk líder polítiku, relijiozu ema bainbain,
ativista, sidadaun barak ko'alia atu labele iha problema entre arte marsiál,
ezemplu subsidiu, kampaña, Omilia iha Igreja, atividade serimoniál ka
expozisaun sira ko'alia kona-bá promove paz. Buat sira ne'e hotu la natoon, atu
konvense foin-sae sira hodi kontribui ba paz. Sidadaun balu, líder ( la'ós
hotu-hotu) fó sala foin-sae, trata, tolok hirus ate too hotar tan.
Buat
ne'ebé provoka loos mak estadu ida-ne'e la konsege jere oinsá mak konvense
foin-sae hodi la kontribui ba konflitus, sempre ko'alia ka rezolve bainhira
"tuda malu, seran malu, oho malu, no seluk tan.( fokú problema duké kauza
sira).
Situasaun
barak ke kompleksu liu tan, forma oin-oin liuliu kona-bá edukasaun ne'ebé oras
ne'e sabraut kurikulum la forte atu produz ka forma adultu ida nia
koiñesimentu, maibé buat ne’ebé ita hare
mak " arbiru de'it" hanorin buat hotu-hotu haluha forma ema nia
mentalidade atu abitua, respeita malu, morál, etika , direitus umanus,no seluk
la hatene edukasaun nia orintasaun ba saida loos.se orintasaun ba Trabalaho,anonimu sira balu
dehan la eskola mós hetan osan, moris di'ak ( la iha diferente ho eskola).
Ohin
loron estrutura eskola too kurulikulum eskola ne'e kolonialista sira nian, mas
ukun an nia iha ka lae? se la iha tanba sa la halo ka la deskute kurikulum
pelemenus tuir Timor oan povu Maubere ne'ebé inan aman la hetan edukasaun mak
natoon. Tuir loloos situasaun sira-ne'e provoka estadu atu hahú hanoin kona-bá
edukasaun biblioteka, infrastrutura, at karik ba mós pelemenus ema nia
kapasidade atu jere emosionál ne'ebé di'ak oituan.
Timor
oan barak fiar Estadu ida ne'e bainbain fó sala foin-sae sira kuandu iha
Konflitus, maibé sira nunka perde tempu atu hanoin kona-bá adia sistema sira
edukasaun mak sei utiliza sistema kolonialista " Mungking estadu ida- ne'e
la moe uza ba saida mak iha depois adia neineik osan ne'e tau lai ba Asesor,
viajen ba rai li'ur fahe projetu hodi adia elite sira nia moris duké povu
kiik" ne'e bolu Fasista ka estadu arogansia hanoin ba an de'it.
Loos
duni dalaruma buat hotu la'ós milagre maibé se ema la halo ka book an mós
atinjimenti la di'ak, entaun saida mak importante loos ne'e mak hadia kualidade
edukasaun iha sistema edukasaun tuir Timor la'ós kolonialista sira nian ke Kuno
loos tiha ona.
Problema
foin-sae sira ne'e nia kauza mak edukasaun mas ema la Natoon,governate,asesor,
seluk la natoon deskute ka preokupa kona-ba edukasaun, tanba sira hanoin katak
sira nia oan sei la eskola ka aprende iha sira-nia inan ka aman ne'ebé tau
matan ba " mungking kualidade la iha " governante arogante dalaruma la
interese. Se tinan 10 mai tan la adia sistema edukasaun
mak di'ak problema hanesan sei akontese.