Biografia Saudozu Falutxay


foto: memoria



Istória ne'e povu Maubere foti husi: Pájina Jerasaun Patriota #Istoria moris nian:

 Saudozu Falutxay moris iha loron 11 fulan Juñu tinan 1952 iha knua Lospala moris naran Falu-Malai. Hafoin sarani ho naran Miguel Pereira, oan husi Tchai Natxino ho Arepunu. Uma kain ne’e, hahoris oan hamutuk nain 5 (lima) feto nain ida ho mane nain ha’at mak hanesan : Marcelino, Angelo, Puafainu, Miguel ho Adriano. Oan hirak ne’e nain rua (2) mate tamba moras no nain tolu (3) seluk fo an ba mate tan funu libertasaun Pátria Timor Leste. Istória Formasaun: Hanesan bain-bain kustume to’os nain sira iha parte Lorosa’e, iha tempu Portugues haruka oan sira ba eskola tuir kbi’it nebe iha. Miguel hanesan oan husi familia kbi’it laek hasai Quarta Clase iha Eskola Munisipal de Lospalos. Hafoin hotu instrusaun Primaria, Miguel la kontinua estudu tamba seidauk iha ensinu Sekundaria iha rai Lospala. Istória morís lor-loron nian: Ho nune’e Miguel tenki tulun inan aman sira iha natar no hein karau iha mota ninin “Papapa” / Lospala. Envolvimentu iha rezistensia: Ho otas 18 tenke tama ba vida military obrigatoriu tuir rejime Português iha 1970 iha rekrutamentu militar iha Aileu. Rekrutamentu hotu koloka iha kompañia militar iha Concelho Administrativo Baucau, depois muda fali ba kompañia Caҫadores / kasadores no. 14 Lospalos . 

 Iha tempu nebe mak akontese Movimento das Forҫas Armadas iha rejime colonial Português iha 1974, nudar soldadu tenke halo tuir sistema ne’ebe mak iha . Nune’e mos bainhira mosu partidos iha Timor nudar mós militar la inklina ba partido, maibe nudar Timor oan ninia konsiensia nasionalista exije hodi afilia ba partido Fretilin ne’ebe mak hili auto determinasaun ba ukun rasik an. Iha 1975 bainhira Indonesia viola Fronteira Miguel Pereira ho ninia kolegas sira destaka iha Batugade hodi kontra atake ba inimigo, hafoin fila mai ninia kompania iha Lospalos to'o parakedista tun iha rai Lautem iha Fevereiro 1976 .

 Iha dader nee Miguel ho ninia kolega sira halo seguransa hodi hakoi nia aman nia isin mate ne'ebé mak iha momentu ne'eba husik rai Lospala, hafoin nia ho pelotaun ida evakua ba area Soru no destaka iha ne'eba hodi halo seguransa ba populasaun atu evakua ba ailaran. Iha 1977 Miguel nomeia hanesan Komandante Pelotaun iha kompaña Forsa Intervensaun hamutuk ho ninia kolegas sira hanesan saudosos Hideo, Kinur, Casimiro no atual Coronel Aluc. 

 Ho formasaun kompañia forsa konsentrada/FC iha 1979 saudozu Latuasa, núdar primeiru komandante kompañia no Saudozu Mautei nudar segundu komandante. Iha Fevereiro 1980 Saudozu Mautei mate, Falutxay asume kargu segundu komandante. Iha Maiu 1980 saudozu Latuasa mate iha surpreza ida iha area Sokolo’o, iha ne’e saudozu Bere Malai Laka, asume primeiru komandante kompaña, depois fulan ida ho restruturasaun iha área Kakavei, Falutxay nomeia ba primeiru Komandante no atual coronel Aluc segundu komandante . Enkontru ba dala uluk iha area Iliomar / Kakavei hahu fo ordem atu re-abertura fogo, deside hodi hala'o desizaun harí forsa konsentrada Brigada Vermelha nian ne'ebé, Latuasa nomeia hanesan primeiru komandante da 1a kompañia BV no Falutxay 2o komandante. 

 Iha demonstrasaun forsa iha 1979 nia rohan, iha área Ko’oleu ne’ebé kompañia hotu-hotu iha husi área Luar no Bivake ne'ebé komanda husi Saudoso Kaluwai, Olokasa, Daytula, Kalisa ho Saudoso sira seluk, Latuasa ho Falutxay komanda kompañia iha parte Leste, hamutuk ho kompañia husi Luar no Bivake hala'o desfile militar ne’ebé mak bo’ot tebés hodi hatudu forsa ba inimigu katak, Falintil la mohu, maibé sei existe hodi funu hasoru inimigu. Hahu husi ne'eba Latuasa no Falutxay ho soldados sira hahu asaun militar iha Pua Soru / Supalira no fatin sira seluk to’o saudoso Latuasa mate iha 1980 nia rohan mak Falutxay asume kargu nudar 1o kompaña no atual coronel Aluc nudar 2o Cmdt. 

 Hafoin restruturasaun ho formasaun unidades ha’at Brigada Vermella nian, ne’ebé komanda husi Mauk Moruk, Ran Nakali Teki Timor Lemorai. Ho enkontru iha Laline no Katxa CMD Luta deside hodi hala'o 1a konferensia iha Laline / Aitana iha 1981, Falutxay simu orientasaun husi CMD Luta hodi desvia atensaun inimigu mai área parte Leste nian, hodi nune’e parte sentru bele livre hodi hala'o konferensia refere. Iha fulan Agusto tinan 1982, wainhira FC transforma ba unidade 4 (1o unidade, 2a unidade, 3a unidade no 4a unidade ) ne’ebé unidades 4 forma Brigada Vermelha ne'ebé mak komanda husi Mauk Moruk. Iha altura ne’e Saudoso Falutxay asume kargo nudar 1o Comandante da 1a unidade da BV ao mesmo tempu assume mós cargo ba 1o Comandante da 1a Companhia no 1o Comandante da 2a Companhia atual Coronel Aluc nudar 2o Comandante Companhia. Iha tinan 1982 iha área Mehara/Oi, Falutxay ho nia kaben Bia Shana legaliza kazamentu sivil iha prezensa atual Jeneral Lere Anan Timor, nudar legalizador ho maun bo’ot Xanana Gusmão ho By Anik nudar sasin ba eventu ne’e. 

Husi kazamentu legal ne’e, Falutxay ho Bia Shana hahoris oan mane nain rua mak hanesan Adriano Pereira Solano Falu/Nono ho Miguel Freitas Pereira Falu/Miquitho. Durante nia moris ho kargu nudar komandante pelotaun, komandante kompaña no komandante unidade, halo asaun militar no asaun polítiku lubuk ida hodi kaptura kilat, no mós komanda ba operasaun ida iha Carakana, koñesidu hanaran 700. Iha tinan 1984 hamutuk ho Saudozu Koro Aso, inklui sasin moris Acasio Maucolia hanesan grupo asalto, halo emboskada iha Tutuala, Somocho, Bauro, Soru, Pehe, ho sira seluk ne'ebé la konta iha biografia ne’e tamba ninia asaun militar ema barak hatene no koñese husi 1975-1985 hodi luta ba ukun rasik an. Iha tinan 1982 ho orientasaun Komandu Luta atu halo Komandante Falutxay despovoamento / ka sunu aldeias ka povosaun ho objetivu atu halo konfuzaun ba inimigu nia atensaun no hatudu katak FALINTIL sei eziste ka seidauk mohu, tamba ho propaganda inimigu katak, la iha ona resistensia Armada/FALINTIL. Iha tinan 1983 iha tempu Sesar Fogo ka kontaktu dame, Saudoso Falutxay hetan orientasaun husi Komando Luta ho objetivu atu halao tratamentu ba nia saude iha Bali.

 Oportunidade ida ne’e nia aproveita estabelese ligasaun balun iha vila laran no exterior. Iha fulan Agusto tinan 1983 Saudozu Falutxay hetan fiar husi Komando Luta hodi responsabiliza/komanda levantamentu Armadu iha parte Leste nian ne'ebé ho Forsas Kompanhia MIPLIN nian, komanda husi Saudoso Kuba nebe mak sai ho kilat hamutuk…….. ho pessoal/Forsa MIPLIN. Kompaña MIPLIN ne'ebé komanda husi Saudoso Kuba akompaña ho Komandante Saudoso Falutxay, to’o iha baze Pualaka hodi simu orientasaun foun iha ambiente foun nia laran, tamba Forsa foun husi vila laran presiza hetan orientasaun no instrusaun foun hodi adapta faze guerrilha. Iha 1985 hala'o enkontru ho konseitu unidade nasional hamutuk ho Komisariu Polítiku Mauvelis ne'ebé simu orietasaun husi komando da luta atu re-stabelese ligasaun hodi nune'e harí MIPLIN foun, ho objetivo forma forsa foun hodi troka sira ne'ebé halai iha levantamentu armada, nune'e ligasaun villa laran ejiste nafatin hodi atinji konseitu polítika unidade nasional. Antes enkontru iha Chaiwacha hala'o ona enkontru barak, maibé iha Aldeia Chaiwacaha mak sai fatin ikus ba sira, tamba fatin refere nakfilak sai fatin trajedia. iha enkotro nee hasoru malu ho ketua DPR Luis Monteiro Leite, maibé mosu diverjensia ideia ikus mai hamosu tiroteus hodi resulta Comandante Falutxay, Comisario Mauvelis hamutuk ho nia soldadu nain 8 mate iha batalha, parte inimigu ketua DPR ho nia maluk nain ida mos mate hotu iha fatin.

Posting Komentar

Lebih baru Lebih lama

Formulir Kontak